Piotrowice Śląskie - Petrowitz

Piotrowice (niem. Petrowitz) to jedna z południowych dzielnic Katowic, położona 7 km na południe od centrum miasta. Do XV w. wraz z Podlesiem i Zarzeczem występowała pod nazwą Uniczowy. Obecnie wraz z sąsiednim Ochojcem tworzy dzielnicę administracyjną Piotrowice-Ochojec. Na terenie dzielnicy funkcjonuje producent kombajnów węglowych Piotrowicka Fabryka Maszyn "Famur", należąca do Grupy Famur.Najstarsze ślady osadnictwa na terenie obecnych Piotrowic pochodzą z okresu neolitu (ok. 5000 lat temu), zostały odkryte w latach 1925-1938 na północnych krańcach, przy granicy z Ochojcem w dolinie rzeki Ślepiotki. Była to osada kultury przedłużyckiej. Kultura ta znała ogień i garncarstwo, wykopano także narzędzia krzemienne.

W średniowieczu miejscowość występuje pod nazwą Uniczowy, którą oprócz obecnych Piotrowic obejmowano także Podlesie i Zarzecze. Pierwsza wzmianka w dokumentach datowana jest na rok 1287 i pochodzi z dokumentu wystawionego w Rybniku przez księcia raciborskiego, Mieczysława. W późniejszych dokumentach występują nazwy dwuczłonowe: Uniczowy Podlesie, Uniczowy Zarzecze. W XVII w. obszar Piotrowic był znacznie większy niż obecnie, z zachowanego dokumentu wystawionego w 1649 w Pszczynie wynika, że graniczyły bezpośrednio z Mysłowicami, Załężem i Kuźnicą Bogucką (obecnie centrum Katowic). Wówczas też pojawia się po raz pierwszy obecna nazwa: Piotrowice (1649), pochodząca prawdopodobnie od imienia pierwszego sołtysa. Wymienia go dokument wystawiony przez księcia Janusza Raciborskiego, jako Piotra Ostrzeżonego.
Właścicielami wsi Piotrowice, po usamodzielnieniu się Podlesia i Zarzecza, był ród Promnitzów, a następnie kolejni właściciele ziemi pszczyńskiej. W połowie XVII wieku wieś posiadała folwark (na terenie obecnego Ochojca) oraz kolonię (obecne Zadole). Funkcjonowały trzy młyny wodne, dwa na Ślepiotce oraz jeden w centrum wsi, na rzece Mlecznej, wówczas zwanej Dupina. Od połowy XVIII w. następuje rozwój miejscowości w związku z uruchomieniem traktu handlowego wiodącego z Mikołowa do Mysłowic, który wykorzystywano m.in. do przewozu wielickiej soli. Piotrowice były miejscowością graniczną ziemi pszczyńskiej, na granicy Piotrowic i obecnego Ochojca znajdował się punkt poboru cła drogowego.


W XIX w. wieś liczyła już blisko 800 mieszkańców (751 w 1830). W 1818 założono pierwszą szkołę, do której uczęszczał później Karol Miarka, pisarz i działacz narodowy. W 1874 podczas reformy administracji pruskiej ustanowiono tzw. "Amtsbezirk", późniejsze gminy. Piotrowice także uzyskały taki status, w skład gminy oprócz nich weszły Ochojec i Kostuchna. Dla odróżnienia od innych miejscowości o nazwie Piotrowice, nazwę wsi i gminy zmieniono wówczas na Piotrowice Śląskie. Człon przymiotnikowy funkcjonował do 1951, kiedy Piotrowice przyłączono do Katowic.
Herb z około 1930 roku
Od początku XX w. Piotrowice zaczęły zmieniać swój charakter, ze wsi rolniczej stopniowo przekształcając się w osadę przemysłową. W 1910 liczyły już 3500 mieszkańców, z których część znalazła zatrudnienie w przemyśle i górnictwie. Dało to początek zorganizowanej aktywności związkowej, politycznej i kulturalnej w gminie. W 1910 powstała w Piotrowicach filia Związku Zawodowego Polskiego, działała także komórka PPS założona w 1908. Zorganizowano oddziały Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1910 roku podczas pruskiego spisu powszechnego odnotowano w Piotrowicach 3659 osób mówiących tylko w j.polskim, 304 mówiących w j.niemieckim i 3 mówiące w j.polskim i j.niemieckim. Już od 1912 roku działało tu Towarzystwo Śpiewu "Jutrzenka", Rada Chłopska, a od 1920 roku Towarzystwo Polek, Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" i Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Centrum kulturalnym stał się wówczas park na Zadolu, z amfiteatrem. Z kolei część ludności niemieckiej, zwłaszcza nauczycieli i urzędników, działała w Ostmarkenverein, organizacji której programowym celem było propagowanie kultury niemieckiej. Niemcy stanowili zdecydowaną mniejszość, według spisu z 1931 na 8137 mieszkańców narodowość niemiecką zadeklarowało 127 osób.

W okresie powstań śląskich piotrowicki oddział POW został przekształcony w kompanię, działającą w ramach 1 batalionu 1 pułku pszczyńskiego. Piotrowiczanie walczyli m.in. pod Górą Świętej Anny.

Po plebiscycie, w którym 89% mieszkańców opowiedziało się za przynależnością do Polski, Piotrowice znalazły się w Polsce, w autonomicznym województwie śląskim. Nastąpiła rozbudowa miejscowości, nowe domy budowano m.in. wzdłuż dzisiejszych ulic Armii Krajowej i gen. Zygmunta Waltera Jankego. W 1922 uruchomiono w Piotrowicach Fabrykę Maszyn Górniczych, późniejszy "Famur". W 1936 ustanowiono w Piotrowicach parafię katolicką. W 1938 część obszaru gminy Piotrowice wcielono do Katowic. Pozostała część zmieniła w marcu 1939 przynależność administracyjną, przechodząc z powiatu pszczyńskiego do nowo powstałego powiatu katowickiego.

W okresie okupacji niemieckiej w Piotrowicach działało tajne harcerstwo, pod przywództwem Karola Kornasa, aresztowanego przez Niemców i straconego w Berlinie w 1942 oraz Związek Walki Zbrojnej, a później Armia Krajowa. Z Piotrowiczan działali w niej bracia Bolesław i Władysław Wiechułowie, obecnie patronujący jednej z ulic. W pobliżu stacji kolejowej, w budynkach ZNTK, okupant zorganizował obóz pracy dla więźniów narodowości polskiej, rosyjskiej i ukraińskiej.

Po 1945 Piotrowice ponownie zaczęły się rozwijać. Otwarto pierwszą szkołę średnią: Zespół Szkół Poligraficznych, rozbudowywał się "Famur", wzrastała liczba mieszkańców. 1 stycznia 1951 Piotrowice administracyjnie włączono do Katowic. Mimo to nadal funkcjonował w Piotrowicach Urząd Stanu Cywilnego, udzielano ślubów i prowadzono ewidencję zgonów, aż do roku 1974, gdy piotrowicki USC zlikwidowano.

W związku ze wzrostem liczby mieszkańców budowano nowe bloki mieszkalne i osiedla. W latach 70. zbudowano bloki mieszkalne przy ul. Kościuszki i Kostki Napierskiego, w latach 80. XX wieku w Piotrowicach znalazła się siedziba spółdzielni mieszkaniowej "Silesia", pod jej administracją znajdują się wzniesione w tej dekadzie os. Targowisko, zbudowane na terenie dawnego targowiska gminnego (między ulicami Szewską, Jastrzębią, Zbożową, Targową i gen. Jankego) oraz os. Żurawia (ul. Żurawia i Sobocińskiego). Na granicy z Ochojcem, na terenie dawnych pól uprawnych, wzniesiono osiedle mieszkaniowe dla 20 tysięcy mieszkańców: Osiedle Odrodzenia. Równolegle rozwijało się budownictwo indywidualne, a od lat 90. XX wieku także developerskie, zagospodarowano pod budowę domków szeregowych teren między ulicami Kostki Napierskiego a Głuszców oraz przy ul. Kornasa.

21 listopada 2001 oddano do użytku wiadukt nad ulicą Armii Krajowej, którym obecnie odbywa się ruch pociągów. W latach 80. i 90. szlabany przed funkcjonującym wówczas przejazdem kolejowym w Piotrowicach były opuszczone 13-14 godzin na dobę, a czas oczekiwania samochodów przed przejazdem sięgał 50 i więcej minut.
Piotrowice to jedna z południowych dzielnic Katowic, położona 7 km na południe od centrum miasta. Przez Piotrowice przebiega droga krajowa nr 81 Katowice- Skoczów. Tutaj łącza się dwie linie kolejowe prowadzące z południa do Katowic. Jedna to Rybnik- Katowice, a druga kursują pociągi z/do Bielska- Białej, ale także od/do przejścia granicznego w Zebrzydowicach. Obrzeżem Piotrowic przebiega południk 19. Dokładne współrzędne geograficzne to: szerokość geogr. 50o12'30"N długość geogr. 18o58'E Przez dzielnicę przebiega dział wodny dwóch największych polskich rzek. Rzeka Mleczna (dopływ Gostyni) należy do dorzecza Wisły, zaś Ślepiotka (dopływ Kłodnicy) należy do dorzecza Odry. Ukształtowanie powierzchni Piotrowic jest urozmaicone. Najwyższy punkt topograficzny znajduje się przy wieży triangulacyjnej w Kostuchnie (320 m n.pm.). Najniższy punkt (266 m n.p.m.) jest na Zadolu przy byłym stawie młyńskim w pobliżu akademików Uniwersytetu Śląskiego. Kościół NSPJ w Piotrowicach usytuowany jest na poziomie 288 m n.p.m. Ukształtowanie powierzchni ulega przeobrażeniom na skutek prac górniczych (głównie kopalnia Boże Dary).

Najstarsze ślady życia ludzkiego na obszarze dzisiejszych Piotrowic odkryte zostały w 1925 roku przez prof. Józefa Kostrzewskiego. "... Sprzed około pięciu tysięcy lat, z okresu neolitu, pochodzą ślady osad ludzkich odkopane miedzy Piotrowicami a Ochojcem" - pisze Wojciech Janota w swojej publikacji "Katowice - Bogucice, Zaleze et nova villa". Początki osadnictwa prehistorycznego na terenie Górnego Śląska należą do najstarszych w Polsce. Szerokie pasmo urodzajnych glinek polodowcowych tzw. lessów, stanowiło wygodny szlak dla wędrówek ludów i ułatwiało przenikanie wzajemnych wpływów kulturowych.

Podczas badań archeologicznych w latach 1925 - 1938 na terenie Ochojca odnaleziono osadę kultury przedłużyckiej, w której wykopano kawałki naczyń, dzbanów oraz narzędzia krzemienne. Człowiek, który kiedyś zamieszkiwał te ziemie potrafił posługiwać się ogniem oraz prymitywnymi narzędziami wykonanymi z drzewa, kości oraz kamienia. Jak potoczyły się losy mieszkańców tej ziemi w prehistorii dzisiaj określić nie można. Wiadomo, ze po rozwoju kultury łużyckiej nastąpił szybki jej upadek. Odkopane przedmioty pierwotnego człowieka, zamieszkującego tereny dzisiejszych Piotrowic i Ochojca zostały zgromadzone w przedwojennym Muzeum Śląskim w Katowicach.

Najstarsza wzmianka wspominająca o okolicy obecnych Piotrowic pochodzi z dnia 23 marca 1287 roku (dokument wystawiony w Rybniku przez księcia raciborskiego Mieczysława). Dawna nazwa Piotrowic to "Uniczowy". Pod tą nazwa zlokalizowane były 3 wsie; Piotrowice, Zarzecze i Podlesie. Wszystkie trzy wsie do początku XVII wieku występowały w podwójnej nazwie ( Uniczowy Piotrowice, Uniczowy Podlesie itd. ) Po raz ostatni ta nazwę spotykamy w 1632 roku w kościele w Lędzinach. Nazwa Piotrowice przypuszczalnie pochodzi od sołtysa Piotra, który został wolny i otrzymał dziedziczną funkcje sołtysa. Z zachowanego dokumentu spisanego w Pszczynie dnia 22 lutego 1649 roku zatytułowanego "Komisyjne oznaczenie granic miedzy gruntami Kuźnicy Bogucickiej a Brynowem i Piotrowiami" wynika, ze obszar dawnych Piotrowic był znacznie większy. Piotrowice graniczyły bezpośrednio z Mysłowicami, Kuźnicą Bogucicką oraz Załężem. Po usamodzielnieniu się Podlesia i Zarzecza z pozostałych ziem powstały Piotrowice i folwark. Wieś należała do właścicieli ziemi pszczyńskiej, najpierw dynastii Promnitzów, a następnie książąt Anhalt-Cöthen i Hochbergów.

W połowie XV wieku pojawiła się wzmianka w dokumencie wystawionym przez księcia Janusza Raciborskiego (ówczesnego pana ziemi pszczyńskiej), zatwierdzającego wolnemu sołtysowi Piotrowic (Petrowicz-Uniczowa) Piotrowi Ostrzeżonemu prawo do posiadania karczmy, młyna, stawików i gruntów. Zachowane dokumenty informują, że wcześniej na wolnym sołectwie Piotrowic był Mikołaj z Urbanowic. Kolejnymi sołtysami byli Mateusz (od 1549), Maciej(1586), Jurek (1620) i Jan Wieczorek, który to w roku 1640 zawarł ugodę z baronem Zygfrydem Promnitzem co do oddania mu karczmy, młyna i roli (na terenie dzisiejszego Ochojca) w zamian za gospodarstwo siodłaczne Krzysztofa Czepki. Na gruntach tych utworzono w połowie XVII wieku mały folwark, zwany Ochojcem (od nazwy lasu). Od XVII wieku czynne były w gminie Piotrowice trzy młyny: pierwszy na rzece Ślepiotce w Ochojcu, drugi w Zadolu, kolonii Piotrowic, na tej samej rzece oraz w centrum Piotrowic na rzece Dupinie (dziś rzeka Mleczna). Przez Piotrowice przebiegał prastary trakt handlowy (istniejący do połowy XVIII wieku) wiodący od strony Mikołowa do Mysłowic, tzw. furmaniec, którym wożono m.in. sól z Wieliczki. Na granicy Piotrowic (dziś teren Ochojca) do połowy XVII wieku pobierano dla pana pszczyńskiego cło drogowe.

W roku 1818 w Piotrowicach założono pierwszą szkołę. W trzydzieści lat później uczył w niej (od 1847 do 1850 roku) Karol Miarka, działacz narodowy na Górnym Śląsku, pisarz i twórca oficyny drukarskiej w Mikołowie. W 1856 roku rozpoczęto starania o budowę nowej szkoły w Piotrowicach. W 1830 roku wieś posiadała 42 domy i liczyła 751 mieszkańców. Oprócz nauczyciela pracowało wówczas w Piotrowicach po dwóch kramarzy, karczmarzy i młynarzy. Tradycje śląskiej wsi zachowały Piotrowice do czasów pierwszej wojny światowej. Obchodzono tu święta ludowe, m.in. sobótkę i uroczystości związane z topieniem marzanny. W początkach XX wieku wieś zaczęła nabierać charakteru osady podmiejskiej. Mieszkali w niej wówczas robotnicy zatrudnieni w okolicznych kopalniach i hutach. Rodziły się zalążki przemysłu. W 1907 roku powstała w Piotrowicach fabryka urządzeń i maszyn górniczych. W roku 1910 osada liczyła około 3500 mieszkańców (dziesięć lat wcześniej 2053).

Przed pierwszą wojną światową w Piotrowicach rozwijało się polskie życie narodowe i polityczne. W roku 1908 górnik Jan Grocki założył tutaj komórkę PPS, a w dwa lata później Piotr Gierlotka - filię oddziału górników Związku Zawodowego Polskiego. Powstało Towarzystwo Czytelni Ludowych i Towarzystwo Śpiewu "Jutrzenka", których organizatorem był górnik Ludwik Widach, oraz gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Miejscem spotkań plenerowych i koncertów stało się Zadole, niegdyś przysiółek Piotrowic. W okresie przed powstaniami śląskimi Piotr Gierlotka utworzył tu konspiracyjną Polską Organizację Wojskową. W czasie powstań piotrowicka POW przekształcona została w kompanię wchodzą w skład 1 batalionu 1 pułku pszczyńskiego. W czasie trzeciego powstania śląskiego piotrowiczanie walczyli m.in. Pod Górą Św. Anny. Podczas plebiscytu w 1921 roku 89% mieszkańców gminy opowiedziano się za przyłączeniem do Polski, a mieszkańcy obszaru dworskiego prawie w 100%. W latach międzywojennych ożywiły działalność organizację polityczne, związkowe oraz kulturalne. W roku 1935 nastąpiła reorganizacja chóru mieszanego "Jutrzenka". W Piotrowicach działały również organizacje kobiece, jak Liga Kobiet i Towarzystwo Matek Polek.

W Polsce niepodległej Piotrowice rozrastały się. Powstała nowa zabudowa wzdłuż dzisiejszych ulic Armii krajowej i gen. Z.W. Jankego. Rozwijała produkcję fabryka urządzeń i maszyn górniczych (od 1930 roku nosi nazwę Piotrowicka Fabryka Maszyn), zatrudniające od 80 do 200 robotników. Gmina Piotrowice, wraz z Kostuchną i Ochojcem, liczyła w 1936 roku 8066 mieszkańców, zajmowała w sumie 1200 hektarów powierzchni, z tego 400 hektarów ziemi ornej, 280 hektarów łąk, 319 hektarów lasów i jeden hektar stawów. W 1936 roku utworzono w Piotrowicach parafię katolicką. W dwa lata później wydzielono część obszaru Piotrowic i włączono do Katowic. W marcu 1939 roku wyłączono gminę Piotrowice, podobnie jak i Panewniki, z powiatu pszczyńskiego. Weszła ona następnie w skład rozrastającego się powiatu katowickiego. W czasie drugiej wojny światowej działało w Piotrowicach tajne harcerstwo, któremu przewodził Karol Kornas - podporucznik rezerwy, pełniący obowiązki szefa sztabu oraz kierownika wywiadu tajnej organizacji Siły Zbrojne Polski. Kornas został aresztowany i skazany przez sąd, zginął w 1942 roku w berlińskim więzieniu. W okresie wojny i okupacji 63 obywateli Piotrowic oddało życie za wolność ojczyzny, w tym 46 zginęło w więzieniach i obozach koncentracyjnych (wśród nich m.in. patroni piotrowickich ulic: bracia Wiechułowie - 31-letni lekarz Bolesław - harcmistrz, działając w szeregach ZWZ-AK organizował służbę sanitarną w Śląskim Okręgu i 29-letni Władysław - działacz ruchu oporu). Na terenie Zakładów Naprawczych taboru Kolejowego w Piotrowicach mieścił się w latach okupacji obóz pracy, w którym przebywali Polacy, Rosjanie i Ukraińcy.

Po wyzwoleniu nastąpił szybki rozwój Piotrowic. Na terenie gminy mieszkało około 10 tysięcy osób, w tym w Piotrowicach 7500. Piotrowicka Fabryka Maszyn "Famur" (obecnie Fabryka Maszyn Górniczych "Famur" S.A.) rozwijała produkcję, powiększała się o nowe hale, magazyn, obiekty socjalne. Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych powstał w Piotrowicach Zespół Szkół Zawodowych nr 2 o specjalności poligraficznej (m.in. Technikum Poligraficzne) i radiowo-telewizyjnej przy ul. Armii Krajowej oraz zespół szkół Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy (m.in. Technikum Fotograficzne). W roku 1951 włączono Piotrowice do Katowic. W latach sześćdziesiątych powstały bloki mieszkalne wzdłuż ulic Kościuszki (tzw. Osiedle Kolejowe) oraz gen. Z.W. Jankego i Kostki Napierskiego. W latach osiemdziesiątych wzniesiono osiedle mieszkaniowe, tzw. Targowisko przy ulicy Fredry i gen. Z.W. Jankego. Rozwinęło się tu również budownictwo indywidualne (głównie w rejonie ulicy Fredry) i spółdzielcze (domki jednorodzinne). Od 1980 roku w Piotrowicach ma siedzibę Spółdzielnia mieszkaniowa "Silesia" (ul. Żurawia i Głuszców). W latach 1974-1979 w miejscu rozebranego neobarokowego kościoła przy ulicy. Fredry zbudowano nowy. Parafia piotrowicka pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i Świętego Jana Bosko erygowana została 1 XI 1936 roku, chociaż kościół wzniesiono w 1930 roku. Na początku lat osiemdziesiątych rozpoczęto budowę osiedla mieszkaniowego "Południe" zlokalizowanego na terenie Piotrowic, Kostuchy, Podlesia i Zarzecza. Na granicy z Ochojcem wybudowano bloki dla 20 tys. Mieszkańców (osiedle Odrodzenia). W roku 1980 w Piotrowicach mieszkało około 12 tysięcy osób. Piotrowice od północy graniczą z Zadolem, na wschodzie z Ochojec i Murcki, na południu z Kostuchną, od zachodu z Zarzeczem.
o piotrowicach wczoraj i dziś
http://www.piotrowice.katowice.pl/kolej.html